Op 11 en 12 augustus oordeelde de voorzieningenrechter van de Rechtbank Noord-Holland in twee zaken dat het verboden was om (op bepaalde tijdstippen) op Schiphol te staken. In beide uitspraken speelde de recente terreurdreiging op het vliegveld een rol. Verschillende hoogleraren stelden zich vervolgens in het FD op het standpunt dat met de uitspraken op onjuiste wijze inbreuk wordt gemaakt op het stakingsrecht. Hebben zij een punt?
Stakingsrecht is een grondrecht dat niet snel mag worden beperkt
Het recht om collectief actie te voeren (bijvoorbeeld in de vorm van een staking) is een grondrecht dat is vastgelegd in artikel 6 aanhef en onder 4 van het Europees Sociaal Handvest (ESH). In het Enerco-arrest en het Amsta-arrest heeft de Hoge Raad bepaald dat de uitoefening van het recht op het voeren van collectieve acties slechts kan worden beperkt langs de weg van artikel G van het ESH. Uit deze bepaling volgt dat van een verbod slechts sprake kan zijn indien beperkingen van het recht op collectieve actie maatschappelijk gezien dringend noodzakelijk zijn. Bij de beoordeling van die dringende noodzakelijkheid dient de rechter alle omstandigheden mee te wegen. Daarbij kunnen onder meer van belang zijn de aard en duur van de actie, de verhouding tussen de actie en het daarmee nagestreefde doel, de daardoor veroorzaakte schade aan de belangen van de werkgever of derden en de aard van die belangen en die schade.
Voordat de Hoge Raad de arresten Enerco en Amsta wees, gold dat een staking ook kon worden verboden indien niet aan de zogenoemde spelregeltoets was voldaan.
In het kader van die spelregeltoets werd beoordeeld:
(i) of een collectieve actie van werknemers tijdig aan de werkgever was aangezegd en
(ii) of de collectieve actie een ultimum remedium was en daarmee voldeed aan de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit.
Na voornoemde arresten van de Hoge Raad geldt dat de spelregeltoets geen zelfstandige maatstaf meer vormt om te beoordelen of een collectieve actie rechtmatig is. Of de spelregels zijn nageleefd is wel een omstandigheid die moet worden meegewogen bij de vraag of beperking van het recht op collectieve acties maatschappelijk gezien dringend noodzakelijk is (artikel G ESH).
KLM grondpersoneel mag t/m 4 september niet staken
FNV had aangekondigd dat een deel van het grondpersoneel van KLM zou gaan staken. KLM en Schiphol spanden daarop een kort geding aan waarin zij verzochten om de acties te verbieden. Bij wijze van ordemaatregel legde de voorzieningenrechter aanvankelijk een tijdelijk stakingsverbod op, dat gold totdat uitspraak was gedaan.
In de (uiteindelijke) uitspraak stelt de kortgedingrechter voorop dat schade inherent is aan het uitoefenen van het stakingsrecht en dat dit in beginsel voor rekening en risico van KLM en Schiphol komt. Niettemin ziet de rechter in dit geval aanleiding de staking te verbieden. De rechter oordeelt dat de explosieve combinatie van de tot en met 4 september 2016 te verwachten grote vakantiedrukte en de huidige terreurdreiging op Schiphol maakt dat de beperkingen aan het recht op collectieve actie in dit geval maatschappelijk gezien dringend noodzakelijk zijn. De rechter verbiedt FNV tot en met 4 september 2016 om te staken.
EasyJet piloten mogen niet in de weekenden staken
Ook de Nederlandse piloten van EasyJet kondigden aan om te gaan staken. Deze staking werd eveneens (deels) verboden, in die zin dat in de weekenden tot en met het eerste weekend van september niet meer mag worden gestaakt. Ook hier motiveert de voorzieningenrechter dit verbod door te wijzen op de recent ingetreden terreurdreiging op en rond Schiphol en de vakantiedrukte. De rechter merkt nog op dat het de vakbond in beginsel vrijstaat om van het stakingsrecht gebruik te maken, maar volgens de rechter kan een staking ook op doordeweekse dagen aanzienlijke schade toebrengen en daardoor ook een effectief middel zijn in het onderhandelingstraject met EasyJet. Een staking op doordeweekse dagen is dus wel toegestaan volgens de rechter.
Kritiek van de hoogleraren terecht?
In het FD van 13 augustus 2016 betoogden hoogleraren Verhulp, Barentsen en Jaspers dat in voornoemde uitspraken op onjuiste wijze inbreuk wordt gemaakt op stakingsrecht van de werknemers bij KLM en EasyJet. Volgens de hoogleraren hebben de rechters een causaal verband gesuggereerd tussen drukte op Schiphol en een verhoogd risico op een aanslag, zonder dit te onderbouwen.
Ik vind dat de hoogleraren een punt hebben voor wat betreft de beperkte motivering van de vonnissen. Het was goed geweest als de rechters duidelijker hadden gemotiveerd waarom de huidige terreurdreiging aanleiding geeft om het stakingsrecht in te perken. Dat de rechters het stakingsrecht in dit geval hebben ingeperkt vind ik echter niet zo onbegrijpelijk als de hoogleraren oordelen. Zij wijzen er terecht op dat het aan de werkgever is om te bewijzen dat beperking van het stakingsrecht maatschappelijk gezien dringend noodzakelijk is. Daarbij komt het echter ook aan op een stukje gezond verstand. Op dit moment is er – nadat verschillende buitenlandse luchthavens recent doelwit zijn geweest van aanslagen – sprake van een expliciete terreurdreiging rondom Schiphol. Daartoe worden extra beveiligingsmaatregelen genomen. Daarnaast is er op Schiphol reeds sprake van ophoping van bagage als gevolg van een eerdere storing in het bagageafhandelingssysteem. Daar komt dan nog bij dat het op dit moment in verband met de vakantieperiode topdrukte is op Schiphol. Gelet op dat alles, kan ik mij wel iets voorstellen bij het door de rechters opgelegde verbod. Uit de rechtspraak van de Hoge Raad volgt immers ook dat alle omstandigheden moeten worden meegewogen en dat uiteindelijk sprake is van een afweging van de verschillende belangen. Dat die afweging in dit geval leidt tot een oordeel waarbij eventuele extra risico’s voor wat betreft veiligheid op Schiphol zoveel mogelijk worden voorkomen, valt dan te billijken.
FNV heeft laten weten turbo spoedappel te hebben ingesteld tegen de KLM-uitspraak. Het Hof Amsterdam behandelt het hoger beroep dinsdag 23 augustus. Wij houden u op de hoogte!
Zie bron: Rechter verbiedt staking KLM wegens terreurdreiging (2016, 12 augustus). FD, p.1 en Rechter maakt op onjuiste wijze inbreuk op het stakingsrecht (2016, 13 augustus). FD, p.4